Maglaj - BiH - juli 2008
Jusuf-pašina (Kuršumlija) džamija se nalazi u Maglaju. Izgrađena je 1560. godine. Džamija poznata je u narodu pod imenom Kuršumlija, jer je pokrivena olovom. Nalazi se u središtu starog Maglaja, koji je do danas sačuvao svoje historijsko obilježje. Po veličini ona je jedna od najvećih bosansko-hercegovačkih jedno-prostornih potkupolnih džamija, a po načinu obrade kamena i zidanju Kuršumlija se ubraja među najvrjednije, te spada među najreprezentativnije primjere arhitekture klasičnog osmanskog stila na širim prostorima. Po svemu je slična Ali-pašinoj džamiji u Sarajevu, ali je od ove nešto većih dimenzija. Vrijeme njenog nastajanja vremenski se poklapa s djelovanjem škole mimara Sinana, koja nosi obilježje klasičnog stila osmanske arhitekture. Nema sumnje da je neko od Sinanovih učenika bio neimar ove džamije. Sa sjeverne strane harema ove džamije ozidana je i napravljena česma, da se tu može uzimati abdest. Ova česma prozvana je Hadžina voda. Vjerojatno je ona podignuta na inicijativu nekog hadžije, o čemu ništa preciznije nije poznato. Godine 1697. vojnici princa Eugena Savojskog skinuli su tarih iznad vrata i odnijeli ga. Isto tako skinuta je i odnesena pozlata ispod šerefa kao i zlatni alem s munare. Tom prilikom su uništena i tri mramorna stuba. Za vlade sultana Abdul-Aziza (1861.-1876.) na džamiji su izvršeni popravci.U Kuršumliji ima (odnosno bilo je) i nekoliko orijentalnih rukopisa među kojima i jedan tursko-bosanski rječnik i veća zbirka fetvi pisanih na uobičajeni način na komadima papira. Sam izbor mjesta je interesantan. Izgrađena je na jednoj blagoj tvrdoj zaravni, odmah uz rijeku Bosnu, gdje joj se širi pogled i gdje svi stanovnici Maglaja mogu da vide munaru, kandilje i čuju ezan odnosno poziv za namaz u džamiji. Na kamenoj ploči, veličine 55 x 70 cm, uzidanoj nad ulazom u džamiju, isklesan je ovaj natpis: "Osnivač ovog dobra je umrli i upokojeni Gazi Jusuf-paša, rodom iz Maglaja, neka ga Allah obaspe svojom milosti.Objekat je zahtijevao popravak, koji je iz carske blagajne pomogao sultan i car Abdul-Aziz han, neka mu je vladavina vječna. Obnova je počela i dovršena u kronogramu g-r-f-d ( 1284=1867/68 ), a dobra djela brišu ružna djela". A natpis sa česme ispred Kuršumlije džamije je: "On (Bog) je vječni tvorac! Dobrotvor ove česme je hadži Mustafa, koji se nada zagovoru Allahova vjerovjesnika Mustafe (Muhameda). Godina 1237. Džamija se nekoliko puta obnavljala. Istraživački radovi su potvrdili postojanje četiri bojena sloja koja se mogu pratiti na skoro cjelokupnim površinama ovog objekta. Na pojedinim pozicijama konstatovana je bojena materija ili nanos u više od 4 sloja, ali se radi samo o lokalnim intervencijama, pa se to ne može uzeti kao sloj. Kada smo mi u ljetu 2008. godine posjetili džamiju radovi na restauraciji džamije su bili još u toku.
Danas se pokušava vratiti autentični malterni sloj, dominantno krečnog sastava koji periodu gradnje džamije (1560.) prpada. Prilikom restauracije 2008. godine malterisanje je rađeno na način kako se radilo u prvom sloju, tj. vremenu gradnje džamije. Unutrašnjost džamije je malterisana grubom i finom maltom.
Ali da nevedemo i ostale slojeve:
Drugi bojeni sloj datira najvjerovatnije iz perioda obnove džamije 1697. godine (nakon upada vojvode Savojskog). Sondažna ispitivanja su pokazala da je slikar u ovom slučaju koristio sačuvane kompozicije ili dijelove prvobitnog sloja, te da ga je u najvećoj mjeri oponašao, ali je očigledno da nije uspio ponoviti, kvalitete prvobitnog autentičnog sloja.
Treći bojeni sloj se može sa sigurnošću pripisati obnovi džamije 1867-1868. godine. On predstavlja veoma vrijedan i značajan rad i po stilu bi mogao pripadati tzv. "turskom baroku. Ovaj stil karakterističan je za period kasnije osmanske umjetnosti.
Četvrti bojeni sloj potiče iz austro-ugarskog perioda (1900.-1902.). Radi se o slikarskim kompozicijama koje podržavaju klasičnu osmansku dekorativnu umjetnost. Kada je u pitanju tonalitet slikanih partija mogu se prepoznati i autori koji su očigledno imali više iskustva u dekoriranju crkava, dvoraca i palača. Kaligrafski radovi zaostaju u poređenju sa slikanim partijama klasične arabeske i drugih motiva ovog sloja.
Peti malterni sloj je prisutan na zidovima trijema i nekim pozicijama u enterijeru objekta. Malter potiče iz perioda sanacije sedamdesetih godina prošlog vijeka (1972.-1974.).
